Jestem oskarżony. Jakie są moje prawa?

Od jakiego momentu jesteś uważany za oskarżonego?

Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Musisz zostać poinformowany o złożeniu przeciwko Tobie aktu oskarżenia. W skierowanym do Ciebie piśmie zostaniesz wezwany do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia. Termin ten nie jest dla Ciebie w żaden sposób wiążący! Wnioski dowodowe możesz składać przez cały czas trwania postępowania.

Ważne: Nie powinieneś składać żadnych wniosków dowodowych przed zapoznaniem się z aktami całego postępowania.

W otrzymanym zawiadomieniu zostaniesz również poinformowany o możliwości wniesienia odpowiedzi na akt oskarżenia w terminie 7 dni. W zdecydowanej większości przypadków złożenie odpowiedzi na akt oskarżenia będzie dla Ciebie niekorzystne. Dopiero jak będziesz wiedział co znajduje się w aktach postępowania, powinieneś zastanowić się jakie wnioski dowodowe mogą poprzeć przyjętą przez Ciebie linię obrony i jakie kroki w związku z tym powinieneś podjąć. Pośpiech nie jest dobrym doradcą! Składając odpowiedź na akt oskarżenia, bez dokładnego zapoznania się z aktami sprawy, możesz przypadkowo naprowadzić sąd na okoliczności dla Ciebie niekorzystne.

Kiedy oskarżony może zapoznać się z aktami sprawy?

Od chwili wniesienia do sądu aktu oskarżenia masz już pełne prawo wglądu do akt swojej sprawy. Zadzwoń do odpowiedniego wydziału karnego sądu przed którym sprawa będzie się toczyć i zarezerwuj sobie akta do wglądu. Możesz i powinieneś zrobić im zdjęcia tak żebyś mógł w trakcie całego postępowania swobodnie do nich sięgać. Szczególną uwagę zwróć na zeznania złożone przez świadków oraz opinie wydane przez biegłych.

Zwróć uwagę: Dokładne zapoznanie się z aktami sprawy pozwoli Ci ustali jakie dowody zgromadził przeciwko Tobie oskarżyciel i jakie okoliczności świadczą na Twoją niekorzyść.

Jak już będziesz znał cały materiał zebrany przeciwko Tobie, będziesz mógł podjąć świadomą i racjonalną decyzję jakie kroki dalej podjąć np. jakie wnioski dowodowe składać. Nie musisz i nie powinieneś tego robić na początku postępowania, kiedy nie masz jeszcze pełnego oglądu na całą sprawę.

Czy warto skorzystać z pomocy adwokata?

Na każdym etapie postępowania możesz i powinieneś skorzystać z pomocy fachowego obrońcy. Adwokat pomoże Ci wybrać najkorzystniejsze dla Ciebie rozwiązania i ustalić odpowiednią linię obrony. Postępowanie karne to nie są żarty. Od podejmowanych przez Ciebie działań bardzo często zależy Twoja przyszłość. Obrońcę możesz ustanowić samodzielnie albo może to zrobić ktoś z Twojej rodziny lub przyjaciół. Jeżeli wykażesz, że nie jesteś w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, możesz i powinieneś złożyć wniosek o przyznanie Ci obrońcy z urzędu. Udział obrońcy w żadnym zakresie nie wyklucza możliwości działania przez Ciebie samodzielnie. Adwokat będzie pilnował aby żadne z Twoich praw nie zostało w procesie naruszone lub pominięte. Jeżeli uważasz, że jesteś w stanie bronić się sam bez pomocy adwokata, warto udać się do adwokata chociażby po samą poradę prawną. Fachowiec rozwieje Twoje wszelkie wątpliwości i podpowie czy wybrana przez Ciebie linia obrony ma szansę powodzenia.

Jakie prawa przysługują oskarżonemu?

Oskarżonemu przysługują określone prawa w czasie całego postępowania sądowego. Jako oskarżony masz między innymi prawo do:

  • korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie władasz w wystarczającym stopniu językiem polskim,

  • składania wniosków dowodowych,

  • posiadania równocześnie do 3 obrońców,

  • przeglądania akt postępowania oraz sporządzenia z nich odpisów lub kopii,

  • zadawania pytań przesłuchiwanym na rozprawie świadkom,

  • złożenia wyjaśnień oraz odmowy ich złożenia bądź odpowiedzi na poszczególne pytania,

  • domagania się wyłączenia jawności rozprawy z uwagi na ważny interes prywatny,

  • złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania,

  • żądania wyznaczenia składu orzekającego w drodze losowania, gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności,

  • żądania odroczenia rozprawy w wypadku gdy nie został poinformowany o jej terminie co najmniej 7 dni wcześniej,

  • utrwalenia przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk (po uzyskaniu zgody sądu),

  • brania czynnego udziału w całej rozprawie oraz składania oświadczeń co do każdego dowodu.

Jakie obowiązki ciążą na oskarżonym?

W procesie karnym przewidziane zostały również pewne obowiązki, którym jako oskarżony musisz się podporządkować. Będąc oskarżonym jesteś przykładowo zobowiązany do:

  • poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała,

  • umożliwienia pobrania od siebie odcisków palców, sfotografowania się oraz okazania w celach rozpoznawczych innym osobom,

  • poddania się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na Twoim ciele, z wyjątkiem chirurgicznych (pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne),

  • poddania się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu.

W razie odmowy poddania się tym obowiązkom oskarżonego można zatrzymać i przymusowo doprowadzić, a także stosować wobec niego siłę fizyczną lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności.

Zwróć uwagę: Nie można zmusić Cię do dostarczania dowodów na Twoją niekorzyść. Obowiązany jesteś znosić pewne czynności a nie podejmować „aktywne” działania do dostarczania dowodów. Przykładowo, nie musisz dmuchać w alkomat (wymaga to Twojej aktywności w postaci dmuchnięcia) ale musisz poddać się badaniu pobrania krwi (Twoja postawa jest bierna, znosisz pewne działania), możesz odmówić sporządzenia próbki pisma celem jego porównania w badaniach grafologicznych ale musisz umożliwić pobranie od Ciebie odcisków palców.

Czy oskarżony musi składać wyjaśnienia?

Składanie wyjaśnień i odpowiadanie na zadawane Ci podczas przesłuchania pytania stanowi Twoje uprawnienie a nie obowiązek. Możesz zatem według swojego wyboru złożyć wyjaśnienia lub też odmówić ich składania. Odmowa złożenia wyjaśnień w żaden sposób nie świadczy na Twoją niekorzyść! Bardzo często jeżeli np. zbyt denerwujesz się na sali sądowej by złożyć spójne i konsekwentne wyjaśnienia, korzystniej dla Ciebie będzie odmówić ich złożenia.

Ważne! Odmowa złożenia wyjaśnień nie jest utożsamiana z przyznaniem się do winy!

Na każdym etapie postępowania możesz zmienić zdanie i podjąć decyzję o złożeniu wyjaśnień. Wszystko zależy od tego jak będzie przebiegał proces i jakie działania uznasz za najbardziej korzystne dla swojej obrony.

Zwróć uwagę: Jako oskarżony nie musisz składać wyjaśnień zgodnych z prawdą!

Zapadł wyrok, i co dalej?

Jeżeli rozstrzygnięcie, które zapadło w Twojej sprawie jest dla Ciebie niekorzystne (np. zostałeś skazany a uważasz się za niewinnego lub sądzisz, że wymierzona Ci kara jest zbyt surowa) masz prawo do wniesienia apelacji.

Ważne! Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

W ciągu 7 dni od daty ogłoszenia wyroku powinieneś złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia Cię od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie.

Zwróć uwagę: Jeżeli wyrok w pierwszej instancji wydał sąd okręgowy apelacja musi zostać sporządzona oraz podpisana przez adwokata.

W apelacji powinieneś wykazać jakich uchybień, Twoim zdaniem, dopuścił się sąd pierwszej instancji. Możesz zaskarżyć wyrok w całości lub części (np. tylko co do wymierzonej kary). Wniesiona przez Ciebie apelacja, co do zasady nie może spowodować wydania orzeczenia na Twoja niekorzyść.